ЖДІУР/6/Monumenta conventuum Leopoliensium (1648–1657)/I
| ЖДІУР/6/Monumenta conventuum Leopoliensium (1648–1657) Ex historia Collegii Leopoliensis societatis iesu manu propria r. p. Mathiae Wielewicz collecta et descripta |
II ▶ |
|
Maio. Frequentes erant hospites ex collegys Vkrainensibus, qui deletis per Kozacos Polonorum castris propter instantia pericula se in Poloniam recipiebant. Non pauci tamen intercepti, praesertim in remotioribus collegijs, et caesi.
Iunio. Officina lateraria magna ex parte hyeme collapsa iterum prope de nouo restaurata est. Post a Kozacis exusta.
Circiter ante festum s. Michaelis fugatis per rebelles Kozakos Polonis, cum huic ciuitati proximum immineret periculum, nostri disponentibus superioribus immediatis plures in Poloniam se contulerunt. Decem nihilominus in statione permanserunt: sacerdotes nimirum 7, tres coadiutores in spem auxily diuini ciuitati adfuturi et qui prostratos ciuium animos erigerent, sacramentis in illo vitae periculo reficerent. In ea operariorum paucitate strenuè laboratum est. Cum confertissimae multitudinis diu noctuque essent excipiendae confessiones, aegroti ac moribundi, qui passim per plateas depositi iacebant, disponendi. Et quamuis turbulentissimo illo Reipublicae statu magna tulit collegium damna, non solum in bonis omnibus, quaecunque extra vrbem habebant, partim per hostes funditus igne deletis, partim per subditos nostros vastatis ac direptis sed et in supellectili domestica et argentea templi nostri, de qua post tamen quotidie ad portam confertissimam multitudinem pauperum fieri voluit miseratio superiorum participem. Obsidione trium hebdomadarum soluta, cum hostis ab vrbe recessisset febribus et lyenteria passim homines emoriebantur, ita vt intra tres menses in parochiae cimeterio 7.000 cadauerum deposita fuerint. His charitas patrum, vt par erat, fuit auxilio ad piè sanctèque moriendum. Sed iuuat fusiùs etiam totius obsidionis seriem exponere.
Itaque postquam ad Pilawce a Kozacis duce Bogdano Chmielnicky et Scythis duce Tohai Beie vniversus sane ingens exercitus Polonorum generalibus militiae ducibus Dominico duce in Ostrog et Zasław palatino sandomiriensi, Nicolao Ostrorog pocillatore Regni, Alexandro Koniecpolsky vexillifero Regni 23 7-bris noctis crepusculo dissipatus est omnesque relictis cum omnibus impedimentis castris fugerunt, magna ex parte Leopolim se receperunt. Vbi cum aliquantum anhelum ex fuga spiritum composuissent, deliberationem cum vniversa nobilitate, quae protunc praesenti hostium periculo sese subducens frequens Leopolim conuenerat, in templo patrum Franciscanorum 28 7-bris instituerunt. In qua primum detinendum palantem exercitum et aliquem illi cum imperio praeficiendum, qui se et illum hosti opponeret, decreuerunt statimque praesentem ill-um ducem Hieremiam Michaelem ducem in Wisniowiec palatinum Russiae vniuersi rogarunt, Rempublicam et patriam tam grauiter laborantem ne desereret, sed hosti se cum exercitu opponeret. Quanquam obstinatiori animo contra hanc electionem steterat Nicolaus Ostrorog pacillator Regni, protestatus se ducis officio sibi a Republica commisso nulla ratione cessarum, sed omnium sarcasticis clamoribus obrutus munus supremi exercituum ducis deponere coactus est. Sed et ill-us dux in Wisniowiec, vt alias vir minime ambitiosus, ab eo officio se excusauit. Interea, dum deliberatur, vnus Ruthenorum suburbanus Leopoliensis in templo, quae dicebantur, in libellum referebat, quod cum vulgus militare animaduertisset, comprehensum ad portam paruam prope nostrorum templum occidit. Aderant huic consultationi praecipui: illmus Georgius Tyszkiewic palatinus Kiiowiensis, Hieremias dux Wisniowiecius palatinus Russiae, Nicolaus Ostrorog pocillator Regni, Radzieiowski capitaneus Łomzensis, Hieronymus Sieniawski capitaneus Leopoliensis et commisary belli illius funesti; multi, praeterea nobilium, tribunorum aliorumque militiae praefectorum et magna frequentia militum.
29 7-bris altera deliberatio in eodem templo suscepta, ab ea absens Wisniowiecius, inuitatus et instantissimis postulatus obtestationibus, ne detrectaret subire munus ducis exercitus. Victus tandem cessit postulatis. Rogauit tamen, vt aliquos de medio sui deligerent, quibus committerent curam conquirendae pecuniae militi conscribendo numerandae, deinde, vt miles a tribunis conscriberetur. 1-mum commendatum illmis Ostrorog, Radziciowski, Sieniawski; alterum tribunis tunc praesentibus et alys de nono constitutis. Actum deinde cum militibus, patriam prope pereuntem iuuarent et nomina sua militiae darent, sed illi compensari damna per duces exercitus prolugos suscepta vrgebante Augeri insuper stipendium oblati igitur hastatis ss. 80, equitibus grauioris armaturae 70, leuioris 60. At neque his contenti, dilata res in sequentem diem. Interim multi metu aduentantis hostis in Poloniam pervenerunt.
30. Actum cum milite, qui praesenti patriae ruina motus in sententiam init stipendio oblato acquieuit, modo quam primum numeraretur. Plurimi tamen stipendium dedignati Leopoli excesserunt sicque per impietatem patriae ruinam accelerarunt. Constitutum deinde fuit, vt omnes y, qui vel castra inter fugiendum deseruerunt vel necdum ad illa peruenerunt et tempus, quod stipendia ab illis accepta deposcebat, nondum integre in obsequio Reipublicae impenderant, redirent ad castra quam primum sub poena infamiae. Ponendis autem castris assignatus fuit campus ad Gliniany. His ita constitutis solutus conuentus, cantatum „Te Deum“.
Et quoniam nullum aerarium, quod militi stipendia numeraret, fuerat, illi constituendo commisary haec suscepere media: 1-mum, vt Leopolis vniversa contribueret pecuniam iuxta bona vniuscuiusque ciuis per consules aestimata. Deinde, vt omnium prinatorum, nobilium quidem absentium, ciuium autem absentium et praesentium, aes tam signatum quam infectum tolleretur. Demum, vt templa omnia supellectilem auream et argenteam sacram et profanam tribuerent. Ex eo autem auro et argento constituta Leopoli monetaria officina pecuniam cudi volebant; potissimum tamen desiderio thesauri templi nostri tenebantur grauiterque ob illud negatum, vt euectum, nostros publice et priuatim perstringebant et quia secunda die, postquam fama Leopolim attulit castra nostra esse dispersa, illum prope omnem cum templi pretiosiore apparatu ex vrbe moueramus, illum vt reuocarent, diligenter laborabant pollicebanturque se turmam equitum Germanorum, quo securius Leopolim rediret, missuros; iamque inita deliberatione r. p. Rector (conscripta de consilio iurisperitorum cautionis exigendae forma) vexationi illorum cesserat, sed haec vt alia illorum concepta consilia repentinus aduentus hostium disiecit. Caeterum illi ipsi commisary nobilium absentium, ciuium [absentium][1] aut etiam praesentium, apud quos pecuniam otiosam fama vulgauerat, insperati superuenientes gazas aperiebant, alias quidem acceptis a dominis clauibus alias per feri fabrum, et quidquid argenti signati aut infecti deprehendebant, tollebant[2]. Horum tamen omnium tam acceptorum quam accipiendorum ciuitati templis priuatis omnibus a Republica restituendorum schedis suis nominibus et sigillis notatis fidem interponebant. Ciuitas autem facta contributione 83.000 illis numerauit, quae illi militi conscripto coeperant erogare. Vt autem haec et alia in conuentu statuta robur haberent, miserant ad Primatem Regni, vt ea authoritate sua approbaret, sed prius, quam responsum a Primate accipiunt, metu aduentantis hostis ciuitate excedunt.
Interea enim per Valachos Sieniauij capitanei Leopoliensis die 5-ta 8-bris matutinis horis prope ciuitatem Scytharum vnus capitur, ductus in arcem inferiorem, equuleo subiectus, vrbi Scytharum exercitum imminere confessus est. Perculit ea confessio commissariorum animos et omnium nobilium praesentium, ciuitate tamen (vt pote confessionis ignara) minime turbata, proinde statim a meridie cum duce Wisniowiecio vrbe excesserunt et secum manum militum, prope 2.000[3] e palante exercitu collectam abducunt. Vrbem vero nullo praesidio munitam belli desperatae et deploratae aleae committunt. Et quidem duitatis populus eam de animis commissariorum mentem conceperat, quod eo fine egressi essent, vt hostem ex improuiso aggressi alicubi opprimerent, sed cum malum per aliquot dies crescere aduertisset, tum primùm ingemuit, cum vidit, quod nunquam sperabat, ciuitatem omni aere spoliatam, omni praesidio destitutam inermemque hostium furori obiectam.
Necdum commissary ad medium milliare processerunt ab vrbe, cum Scytharum numerosa agmina a Skniłow pago vrbi vicino in campos officinis laterarys vicinos sese effuderunt equisque ab vrbe discedentium calcaria admouerunt, nec sine damno illorum. Nam in sylua Ianouiensi dicebantur rhedae variaque genera confractorum iacere, qua fugiebant, aly hostium praeda relicti, aly ab hostibus intercepti. Multum addidit animi hostibus is ab vrbe commissariorum, maxime ducis Wisniowiecy, discessus statimque ipsa suburbia penetrare tentauerunt, sed a plebe vicinis etiam ex pagis profuga fortiter semper reiecti nihil aliud effecerunt, quam quod totam vrbem pauore ac trepidatione repleuerunt. In vicinos itaque pagos se recipientes illos igne depascebant.Quid ageret ciuitas praesenti periculo? Reliquias profugi peditatus e castris colligere opportunoque milite vrbem firmare institit. Strepebat tympanum per plateas, sed magis, qui illud pulsabat, voce lacrymabili attonitas aures omnium et corda feriebat, iam singulis, qui nomen propognatoribus dare vellent, ex nunc tres imperiales tribuendos certa fide promittebat. Fuere, qui nomen dedere, 200, reliqui dissipati. Czcrminius fuit praefectus 200 peditum, Andreas Cichowski equitum Germanae nationis Leopolim a duce Wisniowiecio destinatus in ipso ab vrbe discessu, quem a castrorum ingressu fuga nostrorum reuocauerat. Hoc igitur praesidiario milite ciuitas erecta rerum suarum grauiter satagere pergebat. Portam vtramque non solum pontibus receptis sed etiam terra agglomerata reclusit. Superior Arx 100 sclopetarios Czerminy accepit, quatuor ibi hamatile fistulae positae et, ne miles dilaberetur, stipendium illis a ciuitate tribuendum indictum. Ecclesiae Ruthenorum tria tormenta praeter minorem armaturam imposita. In eadem ferrum grandiorem sonum excitans ademit, ne subdolo pulsu graecam fidem in arma euocaret. Demum custodiae Iudaeorum commissa tota turris cum ecclesia. Horrologijs omnibus et campanis maioribus omnium ecclesiarum silentium indictum sola ciuitate ad excubias intentâ.
9-a 8-bris Kozaci ante meridiem aduenire a Gliniany conspecti sunt ad radicesque albescentium ab arenis montium proximorum illi viae longa agmina ducentes per campum, qui canalibus aquas ad ciuium vsus dispensat, primis cohortibus euaserunt in altos montes, quos signat via in Pokuciam vno milliari ab vrbe. Ex altera parte Tartarorum cohortes inter Skniłow, Zimnawoda et Rzesnia occuparunt, irruptionem in suburbia et ipsam vrbem Kozacorum operientes. Petebantur agmina Kozacorum, vbi primum comparere coeperant, frequentibus tormentorum globis ex Arce Superiori. Demum etiam, postquam aggeribus vrbis Haliciensi portae vicinis sese in praedictis montibus opposuere, multo frequentioribus. Sed nihil elatos secundis successibus hostium animos manusque in Lechorum sanguinem natare paratas remorata sunt. Postquam ergo vsque ad praedictam viam deduxere agmina vrbemque iam ab omni parte, qua suis qua Tartarorum agminibus, sustinenter cinctam et quasi in massam coniectam circumspexerunt, primum via Sichouiensi de montibus se magno, nihil tormentorum quae proiciebantur glandibus, impetu simul in suburbia praecipitarunt. Nonnuli etiam recta ex pratis canalium adactis equis ad portam Haliciensem cuncurrere et eodem modo aly suburbiorum propugnacula occuparunt. Erat tunc porta Haliciensis aperta, duabus ante circiter horis (vix enim ante meridiem aliquot horis patere solebat) vrbem hiare fecerat facileque hostem per plateam Carmelitarum calceatorum recipere potuit, sed populus in aggeribus periculo intentus, postquam concitatum hostilem aduertit impetum, eam occludi a peditatu excubante tumultuarie clamore festinauit. Vix primum hoc factum, cum plateam illam et vicinas vallo domos hostes occupant in suburbanamque plebem ad portam vrbis eua-dentem caedibus grassantur. Neque solum hic sed etiam in caeteris omnibus suburbiorum domibus et plateis omnia caedibus et rapinis vno tempore peruertebant. Spectauimus eheu e collegio nostro, cum Scythae domos aulasque illi vallo vicinas depraedabantur, equos e pabulis abducebant, adhuc plerisque domesticorum in domibus suis haerentibus et credibile insciis terga suarum aedium ab hostibus vastari. Vidimus, cum ex horto nostro equorum greges collegio nostro a r. p. Rectore post mortem sui parentis donatos et adseriptos ex pagis securitatis quasi spe sub moenia deductos vitra 50 ab ijsdem Scythis abduci cum bobus, ouibus reliquoque armento. O quanta hic collegio clades! Vidimus, cum per Bursam collegy nostri aulasque m. Głogowsky et Palatini Bełzensis libere grassabantur, nihil ad densissimos scloporum globos ex aggere vibratos trepidantes. Capta iam plane vrbs ab illa parte videbatur, cum ciues in vallo prostantes metu in fortitutinem verso strenuè qua tormentorum qua sclopetorum glandibus pertinacem hostium impetum frangere et auertere coeperunt. Concurrebant ex tota vrbe in vallum viri vno animo aut mori aut hostem reprimere parati, nullique in communi illa consternatione vacabat desidem esse, vel a manibus Deo dicatis propulsabatur felicius hostis, tum ex ipso vallo plumbeas glandes explodentibus, tum e monasterio patrum Bernardinorum, qui multam plebem intra moenia sui monastery cum recepissent, acriter oppugnatores remouebant. Cecidit in illa oppugnatione ad portam Haliciensem praeter alios de vulgo paucos vnus tribunorum et vexilliferorum inter Kozakos, quorum ruina caeteri se in plateam patrum Carmelitarum calceatorum ac ipsum monasterium, quod iam paulo ante aly occuparant, tum et vicinas portae vallisque domos recepere. Amoto hoste a portâ aliud illudque summum imminebat vrbi periculum, quod hostis, qui vicina fossis occuparat aedificia, ex ys frequentibus, nec incertis aut fallentibus, suarum fistularum globis propugnatores de vallo prope deyciebat; cicidereque aliqui. Sed vt illud maximum periculum aderat, ita praesentissimo consilio amotum est condemnatis a ciuibus ad ignem suburbijs. Hora fere vna sol ab occasu aberat, cum subiectus fuit per puerum e ludo literario parochiae aliquot imperialibus persuaso domibus primum portae Haliciensi vicinis, deinde per alios caeteris; ex omni parte vrbis flammabant suburbia totamque vrbem infesta luce illustrabant. Et nisi ante aliquot diebus et iisdem etiam noctibus, quibus ignis suburbia deuorabat, tecta ciuitatis frequentibus imbribus immaduissent, vrbs prope conflagrasset. Triduo integro ipsa ciuitas in aedes suburby grassata est, cum interim remotioribus quoque aedificys hostilis flamma non parceret. Inter haec quarta fere hora noctis, cum se ad portam paruam a tergo collegii nostri sitam aliqua plebs inter medios ignes profuga reciperet, etiam aliqui Kozakorum illorum vestigys insistentes sese in eam ingerere volunt, et licet agniti acriter exoneratis sclopetis ex vallo arcerentur, nihilominus tamen per murum, qui ad fossam ducitur, demisso corpore ad pontem festinabant. Sed cum aduertissent portam plebi etiam illi non patere et a frequenti bombardarum explosione metuerent, in plateam, quae in hortum nostrum ducit an potius in aulam m. d. Głogowsky, sese receperunt, ex qua, antequam concepisset ignem, frequentes suorum sclopetorum vibrabant globos. Iam vero magna pars illorum aedes patrum Carmelitarum calceatorum accuparat 400-que prope, vt ex numeratis constat cadaueribus, vary status homines et inter illos religiosos trucidarat; quos vt inde expellerent ciues, tormentum solito grandius in aggere ad portam Haliciensem et pp. Bernardinos sito monasterio illi opposuerant. Sed nihil egerunt, non ante enim, quam omnia vastassent et demum totum aedificium igni incendissent, inde pedem extulerunt. Interim toto illo tempore, dum haec circa portam Haliciensem agerentur, alyae partes suburbiorum ysdem caedibus et periculis succumbebant. Arx Summa trucidatorum cadaueribus tota clrcumuallata, multi enim e plebe illa vicina in eam sese recipiebant, quos hostium gladius aut intercipiebat aut sub manibus assequebatur. Sed et in ciuitate ipsa fuit plebis ingens consternatio ac praecipui feminarum magnisque clamoribus et lamentis domus, plateae, maximi aedes sacrae complebantur, in quibus noctes diesque constanter confertissimus permanebat populus, si forte diuina iustitia ita exigente sibi moriendum esset, non alibi quam in templo vitam profundere desiderantium. Ea nocte medium valli duo e nostris patribus icunouilam (sic!) s. Stanislai Kostka deferentes circumierunt, in quo propugnatores optime animatos spectauerunt. Eo autem ordine collocati excubabant: A porta Cracouiensi ad portam patrum Carmelitarum excalceatorum paruam oppositam stabant pedites, de quibus ante tumultuarie collectis insinuatum est. Inde vsque ad propugnaculum pp. Bernardinis vicinum excubabant Iudaei, Armeni, pari respondentes caeteris animorum alacritate et glandium dexteritate, quamquam plerique Iudaeorum promiscua arma securium, falcium et id genus strinxerunt. Reliquum vallum vsque ad portam Cracouiensem villani, ciues et inter eos sacerdotes, religiosi, nobiles (horum praecipua statio fuit in vallo arci inferiori opposito) tutabantur. PP. Bernardini suum propugnaculum defendebant satis strenue: receperant se eo prope 30.000 hominum millia aetatis variae et sexus, quorum numerum se iniisse asserunt ipsimet. Eorum murum, quà spectat plateam Glinianensem, Kozaci frangere periculose coeperant et quidem in eo loco, quem inuenerant, casune an industria debili, sed tamen Dei gratia et vigilantia patrum nihil egerunt. Atque haec erat primae oppugnationis facies. Addo, eadem hora, qua occupata sunt suburbia, etiam aquas, quae per canales in vsum ciuitatis e. fontibus remotioribus ducebantur, impeditas ab ipsis Russis incolis Leopoliensibus vel ipso teste Chmielnicio. Habuit tamen ciuitas sufficientes in suis fontibus aquas licet non tam puras et salubres. E quorum numero fuit etiam noster puteus in turri templi sacrario opposita, qui inultis in copia sufficienti suppeditabat aquas. Caeterum nocte illa tota flammante aliqua mediam post noctem hostilis impressio iacta ab ea parte, qua vallum acuminatis arboribus munitum certiorem hosti pollicebatur incursum, sed Deo protegente facile reiectus ad sua redyt latibula.
10 8-bris visa sunt duo vexilla Kozakorum explicata. Vnum quidem e porta d. Georgii graeci ritus, aliud ex aula d. Ostrogursky ciuis Leopoliensis conspiciebanturque toto obsidionis tempore. Quo fine, nescitur. Orto vero sole Kozaci ad portam Cracouiensem benigniorem fortunae vultum quam heri ad Haliciensem experturi attentarunt. A montibus igitur, ad quos famosum reorum eminet theatrum, aliquot cohortes hastatorum et cum eis multa caterua aliorum equitum innumeraque turba tumultary et inermis peditatus sese demittens ad portam illam summo impetu et clamore grandi euadere contendebat, sed postquam hastatarum cohortium vna in ipso impetu statim suum amisit vexilliferum et amissi vicem subeuntes omnes fugam maturarunt, caeterum magnam cladem relaturi ab instructis optimè propugnatoribus, nisi hi in remotiorem adhuc ab aggeribus hostem suas ferreas exonerassent fistulas.
Rebus ad portam Cracouiensem infectis itum est a Kozacis expugnatum Arcem Summam, quae receperat prope 8.000 plebis fugientis promiscuae aetatis et sexus vary. Ab hora igitur 12 ad ipsum vsque crepusculum illam magna vi ac numero, clamore et vlulatu ingenti omni ex parte aggressi impugnabant et, quo facilius ea potirentur, ferreis instrumentis eam subruere contendebant. Iamque eo in latere, quod campos spectat, murum aperuerant, sed illico obduxit vulnus falcata rusticorum turba, quae neminem eo foramine arcem subingredi passa est. Illi autem, qui pertinaci audacia aut portam aut moenia scalis etiam admotis occupare contendebant, partim lapidum mole partim frequentibus qua tormentorum qua sclopetorum grandiorum et breuiorum glandibus nudo pectore receptis auertebantur. Cum autem retrocederent, recipiebant se post currus, quorum aliquot eo fine adductos posuerant in cliuo montis, per quem curribus ascenditur in arcem. Iuucre eam propugnationem arcis tormenta ex Ruthenae ecclesiae turri alijsque ciuitatis hamatae ferreae frequenter explosae fistulae. Septem illi irriti numerantur insultus. Oppugnatorum autem 600 circiter occisorum cadauera, quasi disiectos lapides, in montis decliuitate repraesentabant
Sub idem tempus oppugnatae arcis in portam Haliciensem clamosa et numerosa impressio facta, sed postquam simili exemplo, quo mane ad portam Cracouiensem, equo deiectum vnum alterum vexilliferorum vidissent, reliqui omnes abiectis animis fugam accelerarunt. Demum noctis initio vdem an aly deiicere nostros ex valle volentes aedes sacras et templum pp. Carmelitarum discalceatorum occuparunt et, quia illud aedificium proximi imminebat vallo, non lenem trepidationem iniecerant propugnatoribus frequenti suarum bombardarum explosione, quia tamen in illa parte aggeris stationem gens Armena habebat, praeterea ad magnum propugnaculum, in quo puluis nitratus Reipublicae deponebatur, selectorum Germanorum manus erat, facile monasterium illud relinquere coacti sunt, tum propter frequentes a Germanis ab illo propugnaculo emissos sclopetorum globos, tum propter infestam ab Annenis fistularum ianizararum explosionem stati m que a ciuibus illi aedificio et d. Teressiae simul tam ligneo quam murato subiectus est ignis, qui nonnisi fundum cineribus sepultum reliquit. Haec dies communi eoque albo notatur calculo, quod Krzywonosius ad portarum aliquam an ad arcem accepit sinistra in parte vicinum desuper cordi a plumbea glande vulnus, ex quo aliquanto tempore etiam post discessum Chmielnicy Leopoli in suburbio decubuit. Homo est temerarius, audax, sanguinis Lechici helluo, quibus vitys sese apud Chmielnicky commendauit intorque primos eius ductores princeps euasit, cum alias esset rudis paganus nunquamque vllam nedum Zaporoviensem militiam tractasset, nec nisi deletis cum Potocio castris nostris arma cum rebellibus assumpsit adscitis in societatem multis ex Vkrainensibus agris insolentiorum rusticorum turmis.
Postquam autem illuxit, ad aedes s. Stanislai magno numero Scytharum Kozakorumque agmina concurrere, quo conuentu pene exanimarunt vrbem, quamquam non propugnatores in vallo vtpote paratos ad excipiendum illorum impetum. Tibicen vna cum praecone, qui per singulas plateas proximum periculum denuncians (vt alias etiam faciebat) in vallum omnes euocabat viros, cum ad initium 2-di sacri in foribus nostri templi horrendum intonuisset classecum, ita omnes exterruit, vt nonnisi gemebundus muliebris sexus remanserit in templo viris omnibus in vallum properantibus. Omnium erat sensus et expectatio, quod similem hesterno in portam Cracouiensem facturi essent impetum, praecipui cum pulsato frequentius in ecclesiis graecis et latinis Campanarum aere se conuocarent. Vidi in vnum conuocare. Nihil tamen fauente Dei gratia cum atten[tas]sent, agmina post aliquot horas, soluerunt.
A meridie nostrorum quidam audaculi e vallis bis excurrerunt in hostem. Primum quidem in plateam pp. Carmelitarum calceatorum, ex qua vagabundos eiecerunt Kozakos, sed hi, cum animum et numerum collegissent, grauiores nostris fuissent, nisi se maturius in vallum recepissent, aliqua tamen victualium secum e vicinis domibus importarunt, illaesi omnes praeter vnum, qui glandem plumbeam in femore receperat, ex eoquc vulnere paucos post dies occubuit. Altera excursio fuit exitu feliciori e vallo Arci Supremae opposito. 30 circiter nostri egressi erant, quibus etiam sese aliqui Iudaeorum adiunxerant, ibi irruerunt in Kozakos multamque fecem rusticorum aedes s. Benedicti depraedantem, e quibus eiectis omnibus aliquos trucidarunt praedamque plerisque eripuerunt. Demum vnum Kozakorum virum grandem et robufetum viuum in duitatem adductum Magistratui, vt erat cum hasta poloni equitatus captus, reddiderunt. Is subiectus equuleo confessus est Chmielnicium cum 20.000 m. accessisse, Tokaibeium 15.000 Scytharum adduxisse, Sultanum cum alys 15.000 prope diem adesse. Praeterea Kozakorum 12.000 cum tormentis in oppido Busk propter incommoditatem itineris haesisse. Iisdem horis pomerdianis duae Ruthenae veneficae in medio foro a plebe interfectae sunt, mater scilicet et filia. Haec vulgi in se animos prouocauit ideo, quod audita sit post necem matris suae dixisse in haec verba: Matrem quidem meam occidistis, sed ego longe plura calleo. Puella erat annorum 12.
Praeterea sub idem tempus in Arce Superiori 20 fere Kozaci occisi sunt, qui cum plebe Ruthena missa ex arce allatum aquas de fonte ad radices montis posito in reditu arcem ingressi sunt Ruthenis dissimulantibus. Nihilominus tamen statim vnus Ruthenorum rem tribuno aperuit, qui sine mora in illa multitudine diligenter quaesitos cum deprehendissent, omnes sclopetorum glandibus confecit.
Properante iam ad occasum die misit Chmielnicky proprio motu ad Magistratum fecialem, qui testaretur se ab armis et oppugnatione vrbis cessaturum, si vellet secum transigere. Agitata legatio a Magistratu factaque deliberatione missus est a. r. p. Hączel olim noster professus dimissus, qui vitro ad id suam operam contulit, vt mentem eius in transigendo exploraret et vere, ne ipse praesens adesset (nam adhuc a multis eius in dubium vocabatur aduentus), intelligeret, si quidem illum de facto et de facie, vt passim iactitabat, nosset; additus illi erat vnus ciuium. Nec multum apud eum morati has ab eo componendae pacis tulerunt conditiones: Extraderentur sibi Iudaei omnes et darentur 200 millia aureorum, idque postridie mane, alias se facturum cum ciuitate id, quod Deus sibi mandaret. Haec ille verba siue loquens siue scribens inter tractandum solebat inserere. Super his ad mediam prope noctem inter consules in curia deliberatum est. Nocte demum intempesta aliquot insultus a Kozacis facti ad eandem vt heri partem vrbis, sed facile semper repressi. Iam autem paulo ante duo e nostris patribus illa nocte imaginem b. Kostka per totum in circum vallum deduximus excubys patrocinium huius diui commendantes.
Postridie sub aurora coacta a consulibus generalis delibertatio, ad quam rogata est vniuersa praesens tunc nobilitas, capitulares, qui ab vrbe non discesserant, et religiosi; pro nostro r. p. Rectore aderant duo patres. In ea deliberatione exposita sunt legationis Chmielnicianae puncta per proconsulem vrbis Dolezynsky. Inde dici coeptae ex ordine sententiae, in quibus vix dumr processum est, cum aduentus legati Chmielnicy denunciatur. Admissus is in medium literas sui ducis Magistratui reddidit admonens, vt quam primum ys rescriberetur, alias se de capite periclitari, nisi post horam rediret etiam non expectato responso. Literarum idem sensus, qui et per a. r. p. Hączel sensus relationis, praeterquam quod ad eas vltimum illudque nulla interposita mora expectaret responsum. Grauiter hae literae multorum affecerunt animos et magis cum vixdum lectis literis Andreas Cichowsky aquitatus Germanici tribunus, cuius initio mentio facta est, ingressus consultationem plumbeam tormenti glandem in mensa deposuit addens: iam eo modo nobiscum Chmielnicium coepisse tractare. Proinde consultationi tumultuariâ factâ itum in hanc sententiam, vt cum illo transigeretur, ita tamen, vt saluis Iudaeis 100 millium florenorum contentus vrbem obsidione solueret. Quodsi huic summae acquiescere nollet, saltem eam solam a ciuibus repeteret, aliam autem, quam vellet, a ludeis exigeret. Iam vero, quod oblatam a Chmielnicio tractationem acceptarit, non vllus metus, satis enim toto triduo illi restitit, sed vulgi fames persuasit. Tertia enim die panis ab obsidione defecit, tum propter multitudinem fugientis exercitus tum propter repentinam Kozakorum irruptionem, qui occupatis omnibus suburbys omnia a suburbanis praeparata tam pro se quam pro alys interceperunt. Et quamuis 5-to nonnisi die Kozaci post Scythas superuenerunt, suburbani tamen vix aliquid inferre poterant in vrbem, tum quod rarò et foro paterno tum quia patres familias ad vallum et moenia defendenda cogebantur, alios autem nunquam auditum ante exemplum de suburbys occupatis domi detinuit. Inter caeteras autem maxima, quia ciuitas non sperabat se suppetias habituram. Idemque suasit authoritas d. Christophori Arciszewsky generalis armamentariorium Reipublicae praefecti, religione Ariani, caetera artis bellicae ex fama omnium periti, cuius consilys ciuitas se dederat. Exagerabat ille vires hostium, proponebat ingens Reipublicae damnum ob armamentary, si ita fieret, acceptionem. Restitutionem impensarum a Republica pollicebatur, communem praxim in 50 passim ciuitatum exterarum allegabat. Quin et alia multa suadebat plus fortasse suae pelli metuens quam vrbi.
Sed iam ad legationem. Haec commissa e consulibus Andreae Wachlowicz, e scabinis Samueli Kuszewic syndico vrbis, e plebe Andreae Czechowic, Armenicae et Ruthenicae nationis singulis Christophoro Zachnowic et Paulo Lauriszewic. Rogatus et a. r. d. Hęczel Mokrski, vt se illis comitem adderet, libens non abnuit. Nec mora perrectum ad Chmielnicium hospitantem in domo vicina aedibus sacris d. Petro. A meridie redyt a. r. d. Hqczel cum matutino Kozakorum legato exposuitque nulla ratione a proposita summa Chmielnicium discedere velle. Hora 4-ta rediere vrbis legati. Conuocatis omnibus ratio legationis per d. Wachlewicz reddita. Exposuit obstinatum animum, in hoc aliquanto leniorem, quod velit partem in mercibus, in auro argentoque consueto partem, sed vt ab eo etiam deyceretur proposito, dixit se laborasse in proponenda vrbis egestate ex varys causis exhaustam nimirum a commissarijs, ditiores ciues abysse, idque ita esse paratam duitatem ys, quibus mitteret, apertis fornicibus mercatorum suam indigentiam probare. Arripuit ille vltimum postulati punctum, misit Petrum Głowacky principalem suum, alterum notarium exercitus, e Tartaris Piriszagam v-capitaneum Perekopensem et popum suum confessarium. Eadem die Burgrabius graecus olim ob defectum aquarum arcem deseruit, sed iterum cum ijsdem praesidiarijs aucto puluerc nitrato restitutus.
13. Comparatum lytrum in vestibus, mercibus, pecunia, aperiuntur fornices praesentibus legatis dictis. Dedere itaque:
- Metropolitana ecclesia argenti marcas 139. sem. 12.
- Collegium Societatis marcas 140. Hoc est thecam argenteam seu ferculum, calices, 2 tabellas.
- P. e. Praedicatores s. Dominici marcas 199. s. 12.
- Ecclesia Ruthenorum marcas 139. s. 14.
- Templum s. Annae marcas 25. s. 10.
- Archiepiscopus Armenorum marcas 13.
- Sanctimoniales s. Clarae mare. 7.
- Religiosi s. Francisci mare. 87. s. 6.
- Rr. dd. Mansionary Cathedr. mar. 103 s. 12.
- Summa omnium faciunt marcas 888. semium 18.
Vrget Chmielnicki quam primum reddi. Ergo 4-ta a meridie missa sunt vasa argenti 7 respondentia vasibus piscium salitorum per portam ducentem ad pp. Carmelitas excalceatos, cui portae oppositi montes. Circa murum vero vbique colluuies tanta rusticorum, vt verberibus repelli debuerint. Cautum autem, ne propugnatores vrbis tormenta et fistulas interim exonerarent, quanquam belluis illis nihil armistitium profuit, nocte insequente impetum fecerunt, sed repulsi.
14. Petrus Głowacki et Pirinszaga lytro reliquo componendo inuigilabant. Fex rusticorum cum saccis arenae in humeris et securibus duitatem primebat; missi ad Chmielnicium Carmelita calceatus cum religioso graeco rogantes, arceret plebem a fossis vrbi inhiantem, comportari possint commodius lytrum concernentia. Respondit arcendos explosione bombardarum; sed fex illa nocte subsequente tentabat iterum vrbis oppugnationem, sed facile retrusa.Hodie Arx Summa hucusque generose defensa prodita a Ruthenis ibi plurimis. In praesidiarios illos, qui ad cratem portae primae excubabant, cum irruissent magno impetu, concussa sera pensili portam aperuerunt, Kozakos immiserunt, qui 30 praesidiarios interfecerunt ad portamque posteriorem festinabant. Praefectus praesidiariorum illos ab ea fortiter remouit, sed cum vidisset nihil a quopiam in rem arcis, a porta recepit se in arcem mediam, per quam transiens ad turrim, quae spectat aedes d. Georgii graeci ritus, fenestra, ad quam tormentum tunc stabat, dilatata cum suis reliquis egressus hinc et inde sclopetorum explosione remouens hostes euasit ad fossam et inde ad vallum ciuitatis. Hostes autem aperta porta secunda in Arce Superiori saeuierunt in plebem occidendo et vinciendo, tormentorum tamen nullum acceperunt.
15. Hostes nostris familiariores redditi, cum eis amice collocuti, illos, qui victualia quaesituri ex aggere se demittebant, monebant, cauerent ab aedibus Stanislai, quod ibi Scytharum esset statio. Adducebant ad fossas boues, oues, olera pretium ab obsessis petentes pecuniam crematum folia tabaci. Eam tamen familiaritatem illorum grecam plerique experti. Abductos enim specie emendarum rerum nudos spoliatos dimittebant, interficiebant, Scythis vendebant. Adducebant et captiuos, pro quibus pretium reportabant. Atque ea fuit ratio cum illis conuersandi, antequam ab vrbe discederent.
[17]. Lytrum corrogatum missum illis 7, addita tria vasa argenti. Sicque etiam Glowacki vrbe excessit, vir magnarum virium sed helluo, nobilis, glande etiam ad Pilaukam percussus ex eoque claudicans. Eodem die Chmielnicius postulauit vasa 12 pulueris nitrati, 4 maszas communes plumbi et restis trahendis tormentis, sed contentus aliquo restium numero.
19. Kozaci frequentes cum vrbem ingrediuntur, postulauit ciuitas, vt ab vrbe prohiberentur ob metum alicuius ab ipsis periculi aut tumultus praesertim ab ebrys. Mane itaque per tibicinem denunciatum Chmielnicy, excederent ex vrbe, quicunque isthic essent. Denuntiatio illa parum valuit apud gentem barbaram.
[20]. Ergo d. Wachlowicz consul ciuitatis cum alys adit Chmielnicium securitatem vrbi impetraturus, sed in hospitio illum non reperit, subtraxit se consulto, ne cum ciuibus de securitate tractaret, eo quod Toka Bei auarae suae gazae illo iytro nondum satisfecisset, itaque absens voluit ciues committere cum Tokai Beio. Quocum ciues agere cum coepissent, obstinatum suum in summa lytri animum furibundus testatus est. Redditum illi pretium in vnum compendium deductum omnium rerum, quod erat sexcentorum millium florenorum, sed ille postulauit se edoceri de singularum rerum pretio praesertim in pannis praetiosioribus et serico, praeterea voluit se praesente ponderari argentum, nec facile se ab ea mente auelli passus fuisset, nisi Armenus quidam d. Wachlewicz perpetuus comes Scythicae linguae peritus ei dissuasisset fide sua vtpote mercatorio interposita.
21. Ad complementum lytri missae sunt Chmielnicio 18.000, neque enim ante in aere signato acciperat.
Sequentibus inde diebus turmae Kozakorum et Scytharum ab vrbe remouere visae sunt.
24. Peruigilium fuit beati Stanislai Kostka solemnitatis et dies, quo Chmielnicius promiserat se obsidione soluturum duitatem. Mane itaque, cum antea plerasque iam praemisisset cohortes, mo-uere coepit exercitum Zamoscium versus. Egressus e suburbys duos proximos occupauit. montes ad viam, quae ducit ad Sokolniki. Apparebant vexilla in vno monte 7 et in alio 8, quae illum opperiebantur. Hora igitur 3-tia a meridie, vt condixerat cum ciuibus, in signum sui discessus septem exonerauit tormenta, quorum statio erat in cliuo montis proxime oppositi aedibus sacris d. Petro, in cuius vertice eminet ecclesia graeci ritus Czesnoho Chresta. Sole demum cadente tria exonerauit tormenta, quorum globus vnus dicitur armamentarium ciuium pulsasse, alter lapideam illmi Archiepiscopi. Haesit tamen vlterius Chmielnicius licet se iam pharetrae et itineri accinxisset, quod solito plus ad hilaritatem biberit vexillaque illa, quae illum expectabant, in vicinas suburby aedes descenderunt. Vesperi insolitis coeperunt depascere suburbia Ignibus.
25. Dies b. Stanislai Kostka solennis; populum habuimus, vt protunc haberi potuit, satis frequentem. Prae ignium autem frequentia, quibus conficiebantur suburbia, tota ciuitas fumo quasi densissima nube obducta fuit, maxime a porta Haliciensi, quae non tam Kozakorum quam Ruthenorum liuor et odium nutriebat. Vexilla eadem eo quo heri loco expectantia diutius Chmielnicium mouerunt in villas vrbi vicinas noctem sequentem in iis transactura Chmielnicio Leopoli liberalius Baccho indulgente.
26. Mane Chmielnicius abijt relictis in duitate obsidibus Kozakorum 4. Plebs famelica passim e duitate egrediebatur suburbiaque oberrabat pabulationi intenta. Emissa etiam fuit ex vrbe aliqua manus peditatus a ciuibus, quae compesceret reliquias hostium aedes igni absumentes, quorum aliqui etiam occisi.27. Omnia iam tuta videbantur. Hora tamen 2-da noctis omnes, per ordinem ciuitatis turres grandiores exonerarunt fistulas ct aggeres tormenta.
28. Sono edito horologia coeperunt suas signare horas.
31. Portarum vna aperta est.
6-ta 9-bris a Chmielnicio venit vna Kozakorum turma cum literis ad ciues, vt r. p. Hączel quam primum sibi mitterent, testatusque est se vehementer dolere, quod hucusque Leopoli haeserit, nec se comitatus fuerit, vt praemiserat, si quidem oratoris munere ad Serenissimum ab eo functurus erat, quamque ille prouinciam non inuitus susceperat. Praeterea postulauit, vt eos sibi, quos tenerent obsides, redderent et alios eorum in locum reciperent. Tenebantur autem a duitate obsides 4: Lazarko nepos Chmielnicy ex sorore vir aliquot linguarum peritus, Michailo, lwanko et 4 potius famulus illorum. Substituebatur autem in locum horum Wasil, quem vt pote ebriosum, furiosum, turbulentum ciues detrectarunt recipere. Misso itaque Lazarko nepote eius cum a. r. p. Hączel caeteros detinuerunt et ipsum Wasilum. Quibus tamen 13 9-bris duitas se liberauit addiditque illis ciuium aliquot et 40 sclopetarios, qui eos Sokalum vsque deducerent, illo enim redibat itinere Chmielnicki Zamoscio.
Illud etiam addo: militarem tesseram a Chmielnicio suis datam „Strach Bozy“; ad distinctionem a Scythis suos mantilibus ex vno humero in alium defluentibus notasse, velut mos est rusticorum in solennitatibus genialibus. Nunquam in eodem Chmielnieium pernoctasse, sed per vices mutasse. Ciuitas vero tota lachrymabunda continuum sese expiabat confessionibus, lapideas suas imaginibus b. Virginis et b. Kostka quasi obarmarant ex instinctu nostri concionatoris in cathedrali.
De Kozacorum barbarie cogitari non potest nec exprimi, nec de numero ab ipsis occisorum. Pagorum vastatio summa, nihil de alys, ad quator milliaria vbique exusti. Nostri aly penitus igne sublati, aly in direptionem hostium et nostrorum subditorum Ko-zacis peiorum cesserunt. Zimna Woda de tota cum subditorum casis, quae ex muro erant, manserunt duo, maximè porta et fornix. Tuguria subditorum nulla manserunt. Subditos illius plerosquc cum liberis receperat collegium aluitque toto obsidionis tempore, sed y soluta obsidione febribus et lyenteria communi morbo omnibus absumpti sunt. Rzeczycany simili corruerunt calamitate, nec nisi campum, vbi stabant, signant suis ditionibus. In Podciemno sola porta aulae mansit, exusta omnia et iam subditorum tuguria, similiter Rakowiec penitus de toto arsit. Muziłowice et illis adiacentes soli rapinae obiectae erant hostili hac tempestate prima, quibus tamen pepercere hostes, subditorum odium omnia diripuit, etiam armamentarium, quod hic solum remanserat. Quin etiam parietes aedificiorum discerpti planeque semicrematae aedes relictae, quas, post secunda incursio igni absumpsit. Berdechouienses omnibus fideliores et horreo nostro et reliquis domesticis pepercerunt. Podusilna, Baczów aeque in cineres et direptionem obierunt, a rusticis tamen nostris aliqua repetita.
Leopoli mortuorum locus sepulturae cementerium parochiale, aedes d. Lazari et alia templa, quo sine solennitatibus a baculis deportabantur. Collegy supellex pretiosior in Hungariam quaedam, alia Rauam fuit deducta ex consilio r. p. Prouincialis cuius singularis charitas probata protunc, quod omnibus locum in collegiis ordinaret.
Haec de calamitatibus huius anni.
24 Marty supellex Raua vilior aduecta. Grauiter hic annus etiam totius Regni fortunam exercuit praeualente in dies Kozakorum rebellium et Scytharum foedifragorum perfidia. Sub Zborow et Zbarasz castra posita fuerant, vbi tractatus cum hoste initi et ferè omnia, quae expetebant, illis ita exigente rerum statu et angustys concessa. Iam solutis castris miles diuturna et arcta prope modum obsidione exhaustus vna cum tota fere nobilitate Russiae ad huius ciuitatis tutelam confugerat corporum animorumque vires in ea restauraturus. Serenissimus in reditu etiam a Zborow prandio in collegio exceptus magnam in nostros contestatus beneuolentiam.
Reliquis vero, vt fieret, satis laboratum est a nostris, cum apud Magistratum, vt destitutis omni auxilio subuenire vellet, tum in moribundorum conscientys Domino reconciliandis. Huic factum, vt plures ad orthodoxam fidem nostrorum opera redirent. Horum ex numero vnus Camel atque iterum per somnium admonitus, ecclesiae vt accederet, post multam conscientiae fluctuantis luctam tandem nostrum adijt praemissa exomologesi schisma abiurauit, voto religiosae vitae ineundae se obstrinxit. Hebraea quaedam virgo relictisparentibus adhuc vinis nostrorum ope imbuta Christianis institutis; post Tudaeus iam aeui maturus et literis hebraicis institutus sacro. Publicis latrocinys infamis a puero schismate imbutus spe euadendae mortis ad ecclesiam catholicam se adiunxerat, sed lata contra sententia ingeny mobilitate et popi Rutheni suasu a proposite re-silierat, tandem multo laboTe nostrorum ad saniorem mentem redyt, ceruieem lictori porrigens se catholicum professus est. Confratrum plurimis castrensibus in nostra ecclesia exomologesi sacra ab haeresi 6 supra 20 conuersi et absoluti. Accessit templo in locum eius, quod in lytrum hosti cesserat duitatem obsidenti Chmielnicio cum Scythis ferendum argentum affabre factum. Ciuitas etiam vniuersa b. Stanislao Kostka eius se patrocinio obsidione liberatam professa anathema in formam muralis coronae argenteum libens ac hilaris appendit. Pagi nostri, qui necdum ex hostili exustione et depraedatione respirauerant, foede per militem Zbarazio et Zborowo redeuntem vastati sunt impune et licentiosissime. Sed horum sequentes anni dabunt vberiorem materiam.
Aluit collegium socios 32 in summa licet penuria. Nam hoc quoque anno consecuta est pagorum nostrorum satis depauperato-rum deuastatio per militem, qui in castra magno numero ibat Vastationem ingens fames secuta, post mortes subditotorum plurimorum collegium emptis rebus viuebat etiam pane. Neque tamen his angustys ardor iuuandi proximos deferbuit in nostris. Cuius initium bene auspicatus est quidam e nostris patrum conucrsione ad fidem catholicam duorum militum insignis apud suos authori-tatis, quorum alter vexillifer plures exemplo ad sui imitationem pertraxit. Fatebatur is candidi se ad fidem Domini catholicam ope et misericordia beatissimae Virginis impulsum esse, cuius maternam beneficentiam in conflictu Zborouiensi et saepe alias axpertus erat: iureiurando asserens globos plumbeos Kozakorum et confertissimas Scytharum sagittas, quibus impetebatur a corpore suo vix leniter delibato non semel resilysse, cum iteratis vicibus in ipso ardore pugnae aeternum Beatissimae cultum et fidei orthodoxae professionem mente concoeptam b. per nomen Virginis Domino vouerat...
Annus hic insignis memorabili serenissimi Poloniarum regis loannis Casimiri ac totius Regni nobilitatis contra rebelles Kozacos totumque Hani Scythici potentiam expeditione sub Beresteczko et. constantissimaciuitatis huius quam pietatem Deum quam in egenos liberalitate. Nam cum hostilis motus auxisset in duitate aduenarum pauperum fame confectorum numerum, auxit etiam ciuium ad eos reficiendas munificentiam. Donec serenissimus Rex immortalem vindice ferro de hoste consecutus victoriam Ubertatem fortunasque-omnium Regni ordinum fusa fugataque Orientis nunquam hactenus visa multitudine barbarorum postliminio reuocauit... Serenissimus vero vrbem ingressus cum regali plane munificentia nostrorum instinctu primum collegio 330, dein omnium pauperum indigentiae liberalissime subuenit, Domos item religiosas et xenodochia reducta ex castris annona reficiens. Cum vero intellexisset non paucas in hoc vrbe esse viduas nobilium a Kozacis per tot annos occisorum fortunis omnibus exutas plurimosque inopum ab extrema fame morti proximos eleemosynam pecuniariam in procinctu itineris per manos nostrorum illis distribuendam reliquit*.
Hoc anno emersit pestilentiae lues, qua causa sex lunationibus circiter siluere scholae. Sociorum aliqui nauaturi operam infectis in vrbe manserunt. Aly Muzilouicios migrarant, vbi tamen a reduce ex Vkraina Alberto Garnecki syntaxeos frofessore in: grane contagionis periculum coniecti sunt. Hospes enim ille comitem secum aduexit pestem, qua ipse intra hebdomadam extin-ctus fatali, quibus cum vixit, affecit metu. Factum est nihilominus concepto ad b, Rosaliam voto sacri cantati, vt nullum afflictum valetudinis suspicio attentauit.
De numero personarum non constat... Duo iuerunt post datas et acceptatas pacis conditiones a Kozaeis cum illimo compiductore Kalinowsky in hosticum, quos illi inter se viuere et amice agere non sunt passi. Optimam occasionem rati perimendi nostros totumque exercitum delendi hostiliter eos agdressi sunt castraque nostro-rum perexigua ad Ratohnm (oppidum erat eollegy Nowogrodensis), posita ingenti manu suorum demoliti. Hac ergo clade occubuere: pp. Albertus Mogilenski et[4] Paulus Skolmowski, a confessionibus vnus, alter a concionibus... Ex illa porro strage exercitus nostri magni exciti in Regno et vrbe ista motus. Hac tempestate solutae scholae. Personae eollegy maiore numero ex Russia in Poloniarum transmissae duitates, eo quod proxima vrbfs obsidio timeretur, nec domesticae annonae tantum credi potuit, vt omnibus alendis diutius praesertim durante ad muros hoste sufficeret. Socij, qui domi erant,. populum ad pietatis opera hoc casu impensius euenti promonebant Enituit potissimum duitatis feruor in b. tutelarem Regni Stanislaum Kostka, cui eum se totum suaque traderet argenteam praegrandem tabulam eius inscripsit nomini et sacrae illius appendit arae. Addidit ci-uium pietati pondus illini Archipraesulis authoritas, qui vna cum rdmo Arehiepiscopo Armenorum omnibus redditis Ditio supplicationibus interfuit.. Et quia periculis belli pestis quoque intercedebant pericula, excitata est a nostris ad s. Ros aliam deuotio, quam hominibus fuisse cordi ex eorum in Diuani liberalitate patuit... Reuocati a schismate 8t ab haeresi 7 et aly ad meliorem viuendi reuocati rationem...
Serenissimus rex Casimirus e castris redux in Christi Natalis perulgilio ad collegium recta porrexit, vbi et caenam sumpsit sex nostris mensae suae admissis assessoribus et nocturnae se dedit quieti. Postridie confessione expiatus et sacra synaxi refec.us vite-riori se in Poloniam accinxit itineri.
A Scytharum incursionibus liberiores fuimus, sed quidquid Scythicae defuit feritate, hoc domesticus suppleuit praedo. Erant nimirum aliqui inter patriae fines, qui cum ementito Scytharum nomine barbaros eorum mores et sonum voces aemulati passirn se ciuitati admonebant et prius per aliquos e sui medio similata Scythicae irruptionis quasi proximfc imminentis fama mox illi ipsi Scytharum loco irruere, ferro prope moenia grassari, desertas a profugis domos expilare impune ausi sunt; donec tandem comperto astu aliqui illorum capti et infami multati supplicio publicum ei-uitati et vicinis pacem, quam vini eripuerunt, mortui reddiderunt.
Insolentius hic in nostros pagos debaehatus est miles cumque alys multum nocuisset, tum praecipue villam collegij Muzofowice dictam notabili affexit clade, cui plurimis iam a se granatae iiiim rijs septem insuper colonos nece sustulit, plures vnlnerauit et supellectilem pauperum inuasor etiam praedy et aulae diripuit Coniiciebat ille ex parte culpam in subditos aliquanto liberiores, qui volentibus in pago subsistere gr au i iis comminationes obiecerunt et omni vi et conatu eorum vexillum (fuerat illud \L Korycki vexillifero g, Thoma Karczewsky) retrudere laborarunt. Facta contra illos protestatio. Actum in Tribunali. In contumaciam infames et baniti…
Obtinuerant nostri anno 1651 1-a Augusti a Serenissimo priuilegium ad restauranda bona per hostem igne absumpta ligna seu arbores caedendi in syluis Krechouiensibus regalibus. Vsus est commodissime et felicissime ista Maiestatis gratiâ et sua industria singulari. Curauit parari materiam in syluis, de residuis autem frondibus carbones fabrorum opificio serui entes fumigari, ex quibus non mediocre habuit subsidium ad conducendos operarios. Ex materia illa iam parata et conuectâ braxatorium in horto nostro extruxit, omnia necessaria coquendae cereuisiae comparauit; sumptu quidem aedificium stetit 500 ss., lebes 235, cadi 130, alueus parando braseo 18 ss. Ex eoque braxotorio praesertim in concursu magno hominum non mediocre collegio subsidium accessit; de restauratione vero eiusdem per hostes desolati sequens annus. Templo Zimnowodensi parabatur materia tegendo exusto a Kozacis per antecessorem r. p. Rectoris, hucusque perficiendum opus seruahatur, tandem vbi videbantur res pacatiores Regni, coepit contegi et confectum est impensis ss. 500. Sequens annus per Kozacos et Mosehos docebit iterum in flammam et cinerem datum. Anno, quo scribo, 1664 3 Aprilis tegumentum iterum apparatur.
Ab haeresi Iutherana 20 ad fidem orthodoxam reuocati; schismatici 12 suos errores respuerunt, ludaeus vnus sacro fonte ablutus est. Ciuitas graui obsidione cincta Moschorum et rebellium Kozakorum in bonis itaque collegy omnibus singula praedia, quae Kozaci prima incursione consemarant: Muziłowicys, Berdechow, Laszki, Nowosiolki, quin et Zimna Woda, quae recens contracta erant post conflagrationem, ipsum denique templum Zimnawodense cum suo tecto recens posito in fauillam et cineres abiere hucusque de templo 1664 tegendo cogitatur. Aedificia etiam nonnulla in horto, vt pote granarmm, per Kozacos intactum praeter granum acceptum pro tunc. Aula Item nostrorum recreationi serui ens et. pars braxatory anno praeterito vixdum completi flammâ absumpta. Sola domus inferior familiae habitabilis per omnes immunis hucvsque consistit, Braxatorium vt pote fructuosum reparatum iterum 314 florenis. Socy, qui sub tempus obsidionis manserunt, ministerijs illi tempori accomodatis impenso cum magno fructu animarum ciuibus et praesidiarys solatio fuerunt. In castro altiore vnus e nostris p. Matthias Tłuczynski theologus persuaserat, vt mulieres licentioris vitae inde pellerentur, nisi resipiscerent. Dum vero hostis appropinquaret, omnes Iere sacra confessione et s. eucharistia aduersus insultus imminentes muniri expetierunt. Litanias de ssmo nomine lesu et b. Virginis et omnibus sanctis singulis recitare vna consueuerant diebus. Infirmorum habita peculiaris cum prouisa singulis ss. sacramenta. In eonfinijs Hungariae, quo nostri secesserant propter pericula, senex septuagenario maior lutheranus a succubo vexatus hortatu nostrorum catholicam religionem amplexus, ab illo genio liberatus, cum a suis nullum ministris haberet praesidium, tandem magno cum dolore patrem compellans, ministrum repudians magna haereticorum confussione, catholicorum gaudio expirauit. Plura non inuenio scribendorum vestigia; nec fusius, vt ante, con notatam obsidionem.
Serenissimus rex Casimirus prope singulis diebus festis et dominicis templum nostrum adibat cum toto senatu. Hebdomoda sancta ad collegium cum omnium aedificatione se recepit/. Die Coenae Domini duodecem pauperes et decimum tertium sacerdotem inuitatos in communi hypocaustho ipse cum nostris patribus ministrando regaliter tractauit et eleemosyna liberali donauit.
Obtenta est prorogatio illius facultatis incidendi arbores in siluis Krechouiensibus regalibus datae 1651 ex eo, quod nostri non potuerint tot impediti periculis quinque sexagenas euehere; oblata vero seu possessa a Serenissimo eodem anno 7 Aprilis.
Beatissimae Virginis imago Iaroslauiensis miraculosa ex campis sub tempus Sueeorum oppugnantium Premisliam Leopolim delata in maiorique altare posita magna in reuer&tione habita est multique votiuis oblatis recognouerant se testes acceptorum beneficiorum. Et quia vicini Rakocy Transyluaniae timebatur incursio, ne simul conspirantes hostes Regnum facilius consumerent, missus ad illum a Serenissimo legatus perillustris dominus Nicolaus Praz-mowsky, qui intenta persuaderet. Accepit ille comitem itineris nostrum patrem Stanislaum. Krzykowski. Ibi vnum haereticum lucratus ecclesiae. Alter vero theologiae caluinianae doctor ex Anglia profugus ad mensam eiusdem Principis in consessu nariorum eo modo est a nostro c[onuictus]. Asserebat se expercientia didicisse species eucharisticas nutrire, Subiunxit noster, num catholicam religionem deseruisset aliquando, in qua etiam didicisset experientiam. Erubuit pastor ille, cum reisse ostendit, quod postea compertus est, et de facto fuisse illum catholicum ex ordinis s. Augustini. Voluit post idem pastor vna cum suis discipulis sectae suae rationes scripto proponere et fecit, neque enim ore audebat, secl solidissimis patris nostri rationibus conuictus obmutuit vna cum suis et ignorantiae suae testem chartam illam in manibus eiusdem patris reliquit. Vnde princeps ipse Rakocius cum suis confusus, cum catholicorum magno plausu.
Turbulenti licet statu, direptis tum ab hostili incursione tum a militum depraedatione bonorum reliquiis, aluit tunc collegium personas 28 eleemosynis ex industrijs varijs. Rakocius ille, ad quem instituta legatio, cum exercitu circumquaque ciuitatem depraedatus est. Ciuium fideli constantia submissi legati ad defectionem nos soli citantes repressi, per plures tamen septimanas ciuitas clausa summas in nostris angustiis attulit molestias, intra enim ambitum areae nostrae subditi nostri e vicinioribus pagis sese concluserunt. Hostilis exercitus cum in viscera Regni processisset, aduenientibus illmi palatini Russiae Stephani Czarniecky copiis subsidiariis territus ac repressus ita fugit subsequentem, vt vbicunque subsisteret, caderetur ac tandem victus manum dederet. Illmus Palatinus… redux in vrbem Russiae metropolim igressus est atque possessionem… primum sui palatinatus adiit, a ciuitale et nobilitate singulari significatione laetitiae tanquam pater patriae susceptus. Suscepit illum et collegium nostrum postera die ab ingressu, qua par erat, reueratione. Ipse r. p. Prouindalis succincta salutatione ad templi fores perorauit, tum acuto et glorioso elegio vnus e patribus in consessa nobilitate; tandem studiosa collegii iuuentus per suum oratorem venerabunda accepit; singulis Illmus ipse respondit. Pestilentia hoc anno ciuitatem et suburbia inuasit.